Ponad 320 osób z całego świata wzięło udział w premierze serwisu Biblioteka Nauki (https://bibliotekanauki.pl), przygotowanego w ramach realizacji projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych.

Wydarzenie rozpoczęło się od wystąpienia dra Marka Michalewicza, dyrektora ICM, który przedstawił działania jednostki w zakresie otwartej nauki oraz wkład zespołu projektu Platformy Otwartej Nauki ICM UW w rozwój infrastruktury i zasobów nowej Biblioteki Nauki.

Dr Krzysztof Siewicz, koordynator projektu, zaprezentował funkcje nowej platformy oraz jej model działania i miejsce w systemie komunikacji naukowej w Polsce. Nowy serwis prezentuje całość zasobów pełnotekstowych czasopism oraz książek naukowych. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technicznych standardów, udostępniane na platformie publikacje są widoczne wysoko w wynikach wyszukiwania w popularnych wyszukiwarkach i przez to łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych.

Łączna liczba artykułów udostępnianych aktualnie w Bibliotece Nauki w otwartym dostępie wraz z metadanymi wynosi ponad 377 tysięcy. W serwisie znaleźć można publikacje z 1441 czasopism naukowych, a także publikacje książkowe. Zasoby obejmują wszystkie obszary wiedzy i są stale rozwijane.

Otwarta nauka w polityce Komisji Europejskiej

Kolejne wystąpienie dotyczyło polityki otwartej nauki przyjętej przez Komisję Europejską. Alea López de San Román González z zespołu Otwartej Nauki w Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Badań Naukowych i Innowacji omówiła wymogi programu Horyzont Europa w zakresie otwartego udostępniania rezultatów badań, zarówno publikacji, jak i danych badawczych. Prelegentka zwróciła uwagę na korzyści płynące z wdrażania otwartego modelu komunikacji naukowej, takie jak poprawa jakości i efektywności prowadzonych badań, zwiększenie kreatywności i ułatwienie współpracy, czy wzrost zaufania społeczeństwa do nauki.

Przedstawiona została także uruchomiona niedawno platforma publikacyjna Open Research Europe (ORE), która umożliwia otwarte publikowanie artykułów prezentujących wyniki badań prowadzonych w ramach programów Horyzont 2020 i Horyzont Europa oraz inicjatywa European Open Science Cloud (EOSC), której celem jest stworzenie ekosystemu łączącego różne serwisy i narzędzia służące do prowadzenia badań oraz gromadzenia, wymiany i udostępniania rezultatów badań.

W podsumowaniu swojego wystąpienia Alea López de San Román González podkreśliła potrzebę zmiany systemu ewaluacji jakości działalności naukowej oraz wdrażanie modelu opartego na współpracy i otwartej nauce.

Panel dyskusyjny „Otwarty dostęp do publikacji jako element polityki naukowej w Polsce – stan obecny i perspektywy”

Podczas inauguracji odbyły się dwa panele dyskusyjne. W pierwszym, moderowanym przez Jakuba Szprota (ICM UW), udział wzięli przedstawiciele polskich instytucji naukowych oraz Ministerstwa Edukacji i Nauki: prof. Zbigniew Błocki (Narodowe Centrum Nauki), prof. Paweł Rowiński (Polska Akademia Nauk), prof. Elżbieta Żądzińska (Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich) oraz Miłosz Rojek i Piotr Krasiński (Ministerstwo Edukacji i Nauki).

Dyskutowano na temat miejsca i roli otwartego dostępu w polityce naukowej w Polsce, źródła finansowania publikacji w otwartym dostępie, w szczególności w diamentowym modelu, który jest szeroko rozpowszechniony w Polsce. Paneliści poruszyli ponadto tematy związane z oceną jakości badań i samych czasopism, wskazali kierunki rozwoju rynku czasopism naukowych w Polsce oraz podkreślili znaczenie międzynarodowej współpracy w rozwoju nauki.

Omawiane były ponadto działające w Polsce serwisy i narzędzia wdrażania otwartego dostępu, w tym Biblioteka Nauki, a także działania w zakresie promocji otwartej nauki oraz wspierania badaczy w otwartym udostępnianiu wyników badań.

Panel dyskusyjny „Open Access to scientific literature around the world – exchange of experiences”

W kolejnym panelu dyskusyjnym, poświęconym kwestiom otwierania dostępu do literatury naukowej na świecie, swoje doświadczenia w tym zakresie zaprezentowali prelegenci zaangażowani w budowę lokalnych infrastruktur dla czasopism naukowych. Ich celem jest przede wszystkim zwiększenie widoczności czasopism oraz wspieranie wydawców w otwartym udostępnianiu publikacji z uwzględnieniem technicznych standardów i rozwiązań usprawniających komunikację naukową.

Susan Murray z organizacji AJOL (African Journals OnLine) opowiedziała o otwartej platformie czasopism wydawanych w krajach Afryki, która aktualnie zapewnia dostęp do 527 czasopism z 34 krajów oraz oferuje trwałe i bezpieczne przechowywanie i możliwość nadania artykułom trwałych identyfikatorów. Zespół AJOL prowadzi ponadto szkolenia dla wydawców i redaktorów oraz zapewnia wsparcie w zakresie korzystania z platformy.

Następnie Miroslav Milinović przedstawił HRČAK, portal chorwackich czasopism naukowych, który wspiera wydawców i redakcje w otwartym udostępnianiu publikacji. Zasoby serwisu obejmują aktualnie ponad 500 tytułów i ponad 240 tys. artykułów w otwartym dostępie. Serwis korzysta z szeregu rozwiązań, które sprzyjają łączeniu informacji o rezultatach badań, takich jak trwałe identyfikatory czy metadane obejmujące np. informacje o źródle finansowania.

Arianna Becerril García z Redalyc, meksykańskiej biblioteki publikacji naukowych w otwartym dostępie, omówiła działanie platformy na tle globalnego systemu komunikacji naukowej oraz wyzwań stojących przed instytucjami zaangażowanymi w promocję otwartej nauki. Redalyc, podobnie jak inne prezentowane platformy, stawia sobie za cel wspieranie niekomercyjnych modeli wydawniczych, a także zrównoważonego rozwoju i biblioróżnorodności. Aktualnie platforma zapewnia dostęp do około 700 000 pełnych tekstów artykułów z 1360 czasopism z 31 krajów.

Ritsuko Nakajima zaprezentowała J-STAGE, portal dla japońskich czasopism wydawanych przez towarzystwa naukowe, którego celem jest zwiększenie widoczności czasopism i promocja otwartego dostępu. Z serwisu korzysta ponad 1850 wydawców. Łącznie w zasobach znajduje się ponad 5 mln artykułów z 3262 czasopism, z czego ponad 85% znajduje się w otwartym dostępie.

Jako ostatni wystąpił Abel L Packer reprezentujący SciELO, portal gromadzący literaturę naukową z krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Hiszpanii, Portugalii oraz Południowej Afryki. Serwisy SciELO obejmują zarówno czasopisma naukowe (w sumie około 1300 działających czasopism), jak i publikacje książkowe, preprinty oraz dane badawcze.

Podczas prezentacji oraz dyskusji poruszono temat modelu funkcjonowania platform, zarówno w wymiarze finansowym i organizacyjnym, jak i technicznym, który obejmuje m.in. sposób dodawania danych i metadanych, zakres gromadzonych informacji, statystyki czy techniczne standardy zapewniające dostępność i widoczność zasobów. Dyskutowano także na temat lokalnych uwarunkowań istotnych we wdrażaniu otwartego dostępu, planów rozwoju platform oraz stojących przed nimi wyzwań.